Zinvol, kwaliteitsvol werk dat een bijdrage levert aan een betere wereld en waarin sociale relaties primeren, is waar mensen naar verlangen; maar wat ze steeds minder vinden...
Klassieke arbeidsovereenkomsten- of contracten - waarbij we tijd inruilen voor geld - evolueren dan ook grondig, volgens dit Nederlands onderzoek.
Nochtans werken de Nederlanders graag: 74% zou blijven werken als het voor het geld niet nodig was, tegelijkertijd zou 71% het een verbetering vinden als ze een eenvoudiger, natuurlijker manier van leven zouden leiden.
Dat Nederlands onderzoeksresultaat verwondert mij geenszins. Ik ZIE het verlangen naar een simpeler leven in Patreonbijdragen op YouTube, zoals deze jonge mensen die in Portugal via 'project kamp' een nieuwe vorm van samenleven realiseren, of deze Martijn Doolaard die zijn eigen stenen hutten én een fijn leven mét ruimte voor vakmanschap uitbouwt in de Italiaanse bergen. Vakmanschap geeft namelijk veel vreugde...
Maar ook in de 'traditionele arbeidsmarkt' verlangen mensen meer naar gelijkwaardigheid, welzijn en échte samenwerking, voorbij het old-school managementdenken, zoals experte in coöperatieve samenwerkingsvormen Kristel Maasen van RECLAIM WORK stelt. Wie kan mensen ongelijk geven dat ze meer zeggenschap willen over hun tijd en energie, en dat ze die hopen te vinden via de waardigheid van wederkerige relaties op het werk?
Steeds vaker weegt het gebrek aan een echte keuze over DE MANIER waarop je mag en kan bijdragen aan het veld dat wij arbeidsmarkt noemen op het welzijn van mensen.
In plaats van dat te zien als een opportuniteit om kritisch naar dat hele veld te kijken, is het vandaag bon ton om mensen individueel te beschuldigen OVER het feit dat ze zich niet goed voelen in een systeem dat nochtans voor verbetering vatbaar is.
Groeien vraagt veiligheid, gezonde voeding en tijd
Het belang van werkgeNegenheid - heerlijk begrip door Greet Driesens van 3-sens in de wereld gezet - kan moeilijk overschat worden in een tijdperk waarin we van mensen verwachten dat ze langer beroepsactief blijven, met volle goesting en in goede gezondheid. We weten wat daarvoor nodig is: genoeg veiligheid en stabiliteit om moedige stappen te durven zetten, gezonde 'voeding' - in de vorm van levenslang leren, je relevant blijven voelen - én tijd, ook in de vorm van geduld.
Toch schromen beleidsmakers anno 2025 het afbouwen van zekerheden niet, terwijl burgers net verlangen naar vormen van 'basisveiligheid' in toch al onzekere tijden:
- WERKZEKERHEID: de zekerheid die een arbeidscontract biedt, maar al lang niet meer voor iedereen is weggelegd,
- BAANZEKERHEID: de zekerheid DAT je een carrière kunt opbouwen, in plaats van 'een serie baantjes, al dan niet met tussenpozen van werkloosheid
- ARBEIDSZEKERHEID: de zekerheid van bescherming tegen slechte arbeidsomstandigheden
- ONTWIKKELINGSZEKERHEID: de zekerheid dat je jezelf kan blijven ontwikkelen
- INKOMENSZEKERHEID: de zekerheid van een adequaat en stabiel inkomen, iets wat erg onder druk staat naarmate flexibele arbeidsvormen toenemen; en al wie beweert of gelooft dat 'de keuze hiervoor 'vrij' is', heeft het concept 'machtsongelijkheid' nog niet helemaal begrepen...
- ZEGGENSCHAPSZEKERHEID: de zekerheid dat je inspraak hebt in je werk, beloning en arbeidsomstandigheden
Het afbouwen van dit soort zekerheden gaat zuur betaald worden, in de vorm van uitval door chronische stress, verlies aan zelfvertrouwen en eigenwaarde - bij mensen die geen passende professionele uitdaging meer gaan vinden - én de financiële armoede die daar dan weer het gevolg van is
En dat terwijl er al zoveel uitdagingen zijn op de arbeidsmarkt...
Huidige uitdagingen op de arbeidsmarkt
- mismatches die leiden tot persoonlijke existentiële crises door verlies aan eigenwaarde, maar ook tot conflicten in teams door mensen die minder goed presteren of uitvallen,
- talentverlies, door mismatches en door grove discriminatie op de arbeidsmarkt, waardoor we opportuniteiten missen op vlak van innovatie en diversiteit,
- gebrekkige arbeidsmobiliteit, in de hand gewerkt door verouderde arbeidswetgeving, gebrek aan bewustzijn over het belang van en de mogelijkheden aan levenslang leren én wat ik zonet benoemde,
- statuutblindheid, die maakt dat mensen slechts vertrouwd zijn met het statuut dat ze ZELF bekleden, waardoor organisaties en bedrijven onbekende statuten verketteren, of weigeren kansen te geven en in dienst te nemen,
- jobshaming: beroepscategorieën die elkaar liever zwartmaken dan samen te werken, vaak aangevuurd door
- schaarstedenken, wat altijd leidt tot meer onderlinge concurrentie, met 'een race naar de bodem' als resultaat waardoor kwaliteit en duurzaamheid altijd verslechteren, waardoor we er allemaal op achteruit gaan...
TOEKOMSTIGE uitdagingen op de arbeidsmarkt
- nooit eerder geziene uitstroom door pensioneringen, die niet kan opgevangen worden door instroom van jongeren, noch door digitalisering, AI of andere technologische oplossingen, zolang we niet beter worden in het doorgeven van ERVARING in plaats van louter kennis,
- het onvermogen om nieuwkomers' talenten correcter te valoriseren voor ervaringen die ze elders opdeden,
- schaarstedenken én angst door de komst van AI,
- een groeiend bewustzijn over het belang van het respecteren van planetaire grenzen waardoor we onze éénzijdige kijk op het belang van 'groei' zullen moeten herzien...
Die bonte mix aan uitdagingen in het veld dat wij 'arbeidsmarkt' noemen, gaat het levensdomein 'werk' grondig transformeren de komende jaren.
Dat zal voor veel EXTRA onzekerheid zorgen op een moment dat de wereld al meer dan 1 MILJARD mensen telt die lijden onder ernstige psychische klachten als angst en depressie.
Verbetersuggesties voor de arbeidsmarkt door de lens van een loopbaanbegeleider bekeken
10 jaar intens luisteren naar verhalen van senior en theoretisch opgeleide mensen die kampen met loopbaanuitdagingen, voorafgegaan door jaren ervaring als HR manager en organisatie-adviseur, resulteren in volgende verbetersuggesties.
Hopelijk kunnen mensen die wél het mandaat hebben om hiermee aan de slag te gaan er iets mee. En als ik kan helpen: graag!
1. Leeftijdsdiscriminatie: onderken dat het bestaat en pak het aan
Terwijl we wereldwijd beginnen te beseffen hoeveel we kunnen leren van 'wijzen' en 'indigeneous people', zijn we in Vlaanderen heel goed in het ontmenselijken van onze ouderen.
Met termen als 'vergrijzing' bijvoorbeeld en door hen tot 'kostenpost' te reduceren en hen te beschuldigen dat ze té zwaar wegen, op de toekomst van het sociale zekerheidssysteem. Alsof dat een verrassing was, die veranderende leeftijdspiramide? En alsof een systeem door mensen bedacht niet zou kunnen omgedacht worden?
Waarom vragen we onze ouderen niet om zelf mee te bouwen aan een duurzaam sociaal zekerheidssysteem?
Zij beschikken over waardevolle ervaring en hebben nog wel solidariteit leren waarderen tijdens hun levensloop...
Maar nu weer over de arbeidsmarkt: het al lang bewezen dat meer diversiteit - ook op vlak van leeftijd - bijdraagt aan een betere samenleving- en werking.
Dat veel bedrijven diversiteit nog altijd niet omarmen, betekent dat we onze eigen schaduwkanten moeten erkennen: leeftijdsdiscriminatie IS een probleem, overal, maar zeker ook op de arbeidsmarkt. Zoals steeds weer blijkt uit wetenschappelijk onderzoek, kennen we de oorzaken, we kennen oplossingen, maar de mensen die WERKEN binnen recrutering in bedrijven én in HR-toeleveringsdiensten aan bedrijven - zoals interimarbeid - gaan gewoon mee in age-ism.
Wanneer die bedrijven dan ook nog aanklagen dat ze geen geschikt personeel meer vinden, terwijl ze een hele leeftijdscategorie negeren, wordt het echt aberrant.
Want het is toch 'bijzonder paradoxaal' te noemen dat op een moment dat mensen tot 67 beroepsactief MOETEN blijven 'de arbeidsmarkt' diezelfde mensen straal negeert of uitspuwt vanaf het moment dat ze 45 zijn?
2. Stop met werk als plicht te positioneren terwijl het een recht is
Al dat 'activeren' van Vlaanderen, vanuit 'werk als NORM beschouwen, kan zomaar 'werk als RECHT' ondermijnen zoals aangetoond door professor Anneleen Forrier van KULeuven.
En dat is geen gering risico omdat we op die manier de nadruk op gelijke kansen en individuele KEUZES - waarmee je intrinsiek gemotiveerd op één of andere manier bijdraagt aan een groter welzijn en welvaart van meer mensen - verschuift naar de nadruk op je burgerPLICHT en individuele verantwoordelijkheid.
Dat is niet langer 'elkaar aanvuren', maar 'elkaar opjutten'...
De stap naar: 'zodra jij niet bijdraagt op de manier die wij als overheid en als medeburgers gepast vinden, moet je ook niet meer op steun of solidariteit rekenen, want dan is het je eigen schuld' wordt dan immers klein.
Zo'n retoriek sloop er voorbije jaren langzaam maar zeker in en die ondermijnt solidariteitsprincipes op subtiele wijze. Dat leidt tot volgende bizarre situatie:
In een maatschappij die mensen tot 'economisch middel om welvaart te creëren' reduceert, heb je ofwel het geluk dat je oud mag worden, waarna je alsnog gereduceerd wordt tot 'kostenpost' zodra je niet meer bijdraagt aan de welvaart en dus niet meer 'van nut' bent.
Ofwel heb je niet eens het geluk oud te mogen worden en houdt je leven 'gewoon' vroegtijdig op, zonder dat je er veel plezier aan 'beleefde'.
Gereduceerd worden tot kostenpost OF vroegtijdig overlijden: dat zijn geen van beide 'motiverende perspectieven'.
Geen wonder toch dat zo weinig mensen zich nog aangesproken voelen door hoe er vandaag over werken wordt gesproken?
Zouden we elkaar niet beter aanvuren in plaats van opbranden, als we spreken, schrijven of denken over werk, zorg en arbeid?
3. Denk arbeid inclusief om
Stel dat we wél rekening houden met ALLE mensen om een toekomstvisie over arbeid of werk te ontwikkelen, ook met diegenen die tot nu toe NIET als gelijkwaardigen mee rond 'de tafel' zaten, zoals:
- de makers, ambachtslieden en vakmensen, de kunstenaars en de creatievelingen,
- de onbetaalde ouders, mantelzorgers, vrijwilligers + alle andere zorg- en dienstverleners die wél betaald worden - zij het te weinig - voor de zorg die ze bieden
- de zieken én 'de zoekenden die tot 'ziek' bestempeld werden', ook mensen die bewust weigeren om mee te gaan in de huidige ratrace en daar overtuigende argumenten voor hebben, zoals: 'we worden hier geen betere mensen door, we zien onze maatschappij letterlijk en figuurlijk verharden'
- alle mensen die om wat voor reden ook - discriminatie, gebrek aan papieren of netwerk, tegenslag, niet 'aan de bak' komen in de arbeidsmarkt, ook al zouden ze dat wél willen
- en last but not least, laten we 'de omgeving' waarin wij werken - de lucht, het water, de aarde, planten en dieren, kortom alle organismen waarvan wij interafhankelijk (*) zijn - eindelijk ook een stem geven, zodat we voorwaarden voor arbeid en zorg creëren waar meteen ALLE leven beter van wordt (*) dank aan Kees Klomp voor deze term
Dan zouden we zomaar tot een nieuwe, regeneratieve definitie van werk kunnen komen:
4. Beschouw arbeid én zorg als twee kanten van dezelfde medaille
Door werk te herdefiniëren, zou ZORG misschien eindelijk opnieuw de plek krijgen die ze verdient in onze levens, in een zichzelf en levensrespecterende samenleving.
En wie weet gaan we dan ook wat beter zorg dragen voor onszelf. En kunnen we afstappen van onze eenzijdige focus op het belang van 'harder werken', waardoor we onszelf én elkaar en de grondstoffen van onze Aarde aan sneltempo opbranden...
Want nooit eerder was het zo makkelijk om met minder moeite meer te realiseren
en toch blijven wij altijd maar meer uren 'presteren'...
Laten we ook die geforceerde 'gelukscultuur' loslaten: want we weten al lang dat 'gelukkige koeien' meer melk geven, maar we zijn in al dat efficiëntiestreven zo doorgeschoten, dat van 'gelukkige koeien' steeds minder sprake is. Resultaat: de meeste 'welzijnsinitiatieven op het werk' werken niet...
Daarom hebben we vandaag meer nodig dan 'symptoombestrijding', meer dan 'mensen oplappen tot ze weer meekunnen in een ziek systeem'
En wellicht hebben we ook andere samenwerkingsvormen nodig, als we ons werk - en onze tijd - écht willen reclaimen, zoals Kristel Maasen van Reclaim work stelt. Elkaar aanvuren in plaats van opbranden lukt beter als we ook kritisch naar hiërarchische structuren durven kijken...
Het liberaal model is heus niet het enige economische model, er bestaan nog veel meer manieren om 'onze huishouding' in evenwicht te krijgen. Voor dergelijke shifts zijn echter fundamenteel andere verhalen én rolmodellen nodig - zoals coöperaties als Restory en Zebraha die tonen - die onze overtuigingen rond werk én zorg écht doen kantelen.
5. Maak kwaliteit van leven belangrijker dan financiering van leven
Door 'zorg' te integreren als een fundamenteel aspect van arbeid, zouden we zomaar andere oplossingen kunnen bedenken om de voordelen van ons huidig systeem van 'sociale zekerheid' te vrijwaren in de toekomst.
Door 'kwaliteit van leven' hoger in te schatten dan 'financiering van leven' bijvoorbeeld...
Door creatief - in plaats van reactief - op zoek te gaan naar manieren waarop we duurzaam en zorgzaam kunnen genieten van het wonder dat ons leven is - in plaats van ons er een weg doorheen te ploeteren - komen we wellicht ook tot betere onderzoeksvragen, zoals:
Wat hebben we nu te doen én te laten
om het WELZIJN van AL wat leeft
veilig te stellen voor de toekomst?
6. Laten we regeneratief naar werk kijken
Regeneratie gaat nog een stap verder dan ‘streven naar duurzaamheid’. Het betekent niet langer ‘een neutrale’, maar wel bewust een POSITIEVE bijdrage leveren aan het leven zelf.
Het helpt dat je daarbij rekening houdt met de impact van jouw persoonlijke beslissingen op andere mensen en andere levensvormen, niet enkel in je eigen leven, ook in de wereld. Het besef dat alles relationeel met elkaar verbonden is, dat alle levensaspecten - fysiek, emotioneel, mentaal, energetisch en spiritueel - verbonden zijn met elkaar, impliceert bovendien dat verandering op het ene niveau, altijd impact heeft op de andere.
Door holistisch, contextueel én regeneratief te leren kijken, overstijg je dus bewust je eigenbelang, vanuit een verlangen het algemene belang te dienen, omdat dat OOK jouw eigen leven ten goede komt: 'gedeeld eigenbelang' heet dat...
Met andere woorden: je gaat voor win-win-winsituaties, waarin elke betrokkene beter wordt, in alle omstandigheden.
Vanuit een regeneratieve, contextuele en holistische blik op de wereld, maak je dan ook andere keuzes in het leven:
- In plaats van louter individualistisch naar de toekomst te kijken, stem je je denken en handelen af op grotere gehelen
- In plaats van uit ‘afgescheidenheid’ of 'separatie' te leven – 'ieder voor zich', 'eten of gegeten worden', 'no pain, no glory', dat soort overtuigingen - streef je naar een leven in verbondenheid: connectie met jezelf én met alle ander leven, dus ook de planten, dieren, lucht, water, aarde krijgen rechtspersoonlijkheid
- Je doet dat niet omdat 'het moet' of omdat je daar een externe beloning voor krijgt - of omdat je bang bent voor straf - maar omdat het intrinsiek goed voelt; als mens zijn wij immers 'sociale dieren': we kunnen simpelweg niet overleven zonder al het andere leven op onze planeet; we zijn dat helaas 'vergeten' maar we kunnen het ons wel leren 'her-inneren'
- In plaats van te denken vanuit schaarste – 'er is niet genoeg tijd, geld, aandacht, liefde, voedsel, vrede: vul maar in' – ga je dan leren kijken naar de overvloed die aanwezig is op onze planeet, die ook onze natuur typeert
- op voorwaarde weliswaar dat we onszelf als natuur erkennen én respecteren én waken over gelijkwaardige verdeling van de overvloed die ons omringt
Zoals permacultuur een concrete vertaling is van op regeneratieve wijze aan landbouw doen, kan 'streven naar werkgenegenheid voor allen', een concrete vertaling worden van 'arbeid regeneratief omdenken'...
Resoneert dit?
Laat het mij weten. Kritische stemmen zijn ook welkom.
PS: ken jij het herstelwoordenboek van de economie al?
Voel je vrij om mee te schrijven aan het herstelwoordenboek van de economie, een project van gewaardeerde fellow kantelaars én schrijvers Daphne De Wit, Ilse Criel en Geert Degrande.
