Kunnen we elkaar aanvuren in plaats van opbranden rond het thema 'werk'?
Klassieke arbeidsovereenkomsten- of contracten - waarbij we tijd inruilen voor geld - evolueren grondig' volgens dit Nederlands onderzoek:
Zinvol, kwaliteitsvol werk dat een bijdrage levert aan een betere wereld en waarin sociale relaties primeren, is waar mensen naar verlangen, maar wat ze steeds minder vinden...
Nochtans werken we graag: 74% zou blijven werken als het voor het geld niet nodig was, tegelijkertijd zou 71% het een verbetering vinden als we een eenvoudiger, natuurlijker manier van leven zouden leiden...
Dat Nederlands onderzoeksresultaat verwondert mij geenszins:
- Ik lees de bezorgdheid over de onderwaardering van ZORG als volwaardige arbeid ook in uitstekende boeken als ZORG van Lynn Berger, in TEKORT van Emma Holten
- Ik zie het verlangen naar een simpeler leven in Patreonbijdragen op YouTube, zoals de mensen in dit Portugese 'project kamp', of deze Martijn Doolaard die zijn eigen stenen hutten én een fijn leven uitbouwt in de Italiaanse bergen; het concept van 'patreons' is trouwens op zich interessant qua 'vernieuwende manier om aan de kost te komen
- Steeds meer mensen verlangen bovendien ook in de traditionele arbeidsmarkt naar gelijkwaardigheid, welzijn en échte samenwerking in ons werkleven, voorbij het old-school managementdenken; geef hen maar 'ns ongelijk...
ALS mijn klanten - die bij mij loopbaanbegeleiding volgen - al de fut in werken verloren raakten, heeft dat NOOIT te maken met onwil een bijdrage te WILLEN leveren,
eerder met de randvoorwaarden en de context waarin die bijdrage MOET geleverd worden EN met het gebrek aan 'echte keuze' over de manier waarop je mag en kan bijdragen aan het veld dat wij 'arbeidsmarkt' noemen
Daar zit veel ruimte voor verbetering, voor omdenken, voor het 'kantelen' van het perspectief op werk. Zodat we elkaar eerder aanvuren dan opbranden in de toekomst...
Leve werkgenegenheid!
Het belang van werkgeNegenheid - heerlijk begrip door Greet Driesens van 3-sens in de wereld gezet - kan moeilijk overschat worden in een tijdperk waarin we van mensen verwachten dat ze langer beroepsactief blijven, met volle goesting en in goede gezondheid ook liefst. Toch hebben beleidsmakers eerder aandacht voor werkgelegenheid dan voor werkgenegenheid.
Terwijl burgers OOK verlangen naar bepaalde zekerheden:
- WERKZEKERHEID: de zekerheid die een arbeidscontract biedt, maar dat al lang niet meer voor iedereen is weggelegd,
- BAANZEKERHEID: de zekerheid DAT je een carrière kunt opbouwen, in plaats van 'een serie baantjes, al dan niet met tussenpozen van werkloosheid
- ARBEIDSZEKERHEID: de zekerheid van bescherming tegen slechte arbeidsomstandigheden
- ONTWIKKELINGSZEKERHEID: de zekerheid dat je jezelf kan blijven ontwikkelen
- INKOMENSZEKERHEID: de zekerheid van een adequaat en stabiel inkomen, iets wat erg onder druk staat naarmate flexibele arbeidsvormen toenemen; en al wie beweert of gelooft dat 'de keuze hiervoor 'vrij' is', heeft het concept 'machtsongelijkheid' nog niet helemaal begrepen...
- ZEGGENSCHAPSZEKERHEID: de zekerheid dat je inspraak hebt in je werk, beloning en arbeidsomstandigheden
Mij besluipt anno 2025 het gevoel dat deze zekerheden eerder afgebouwd dan opgebouwd worden door actuele beleidskeuzes
en ik vrees dat de prijs die we daarvoor met z'n allen als maatschappij gaan betalen - in de vorm van uitval door chronische stress en verlies aan zelfvertrouwen en eigenwaarde - aanzienlijk veel hoger gaat zijn dan wat beleidsmakers vandaag denken te kunnen besparen
Ik hoop vurig dat ik verkeerd ben. Want we hebben ook zonder die problemen meer dan genoeg uitdagingen op de arbeidsmarkt...
Uitdagingen op de arbeidsmarkt
Of het nu gaat over bestaande arbeidsmarktuitdagingen zoals:
- mismatches die leiden tot persoonlijke existentiële crises door verlies aan eigenwaarde, maar ook tot conflicten in teams door mensen die minder goed presteren of uitvallen,
- talentverlies, door mismatches en door grove discriminatie op de arbeidsmarkt, waardoor we opportuniteiten missen op vlak van innovatie en diversiteit,
- gebrekkige arbeidsmobiliteit, in de hand gewerkt door verouderde arbeidswetgeving, gebrek aan bewustzijn over het belang van en de mogelijkheden aan levenslang leren én bovenstaande elementen,
- statuutblindheid, die maakt dat mensen slechts vertrouwd zijn met het statuut dat ze ZELF bekleden, waardoor ze andere statuten verketteren, of weigeren in dienst te nemen, ongehinderd door enige kennis,
- jobshaming: beroepscategorieën die elkaar zwartmaken, in plaats van samen te werken, vaak aangevuurd door
- schaarstedenken, wat leidt tot meer onderlinge concurrentie, met 'een race naar de bodem' als resultaat, die kwaliteit en duurzaamheid altijd ondermijnt, waardoor we er allemaal op achteruit gaan...
OF het gaat over verwachte toekomstige uitdagingen, zoals...
- nooit eerder geziene uitstroom door pensioneringen die niet kan opgevangen worden door instroom van jongeren, noch door digitalisering, AI of andere technologische oplossingen zolang we niet beter worden in het doorgeven van ERVARING in plaats van louter kennis,
- immigranten correcter valoriseren voor ervaringen die ze elders opdeden,
- technologische revoluties beter begeleiden, zodat AI niet enkel voor schaarstedenken én angst zorgt in de hoofden en harten van mensen,
- een groeiend bewustzijn over het belang van het respecteren van planetaire grenzen waardoor we onze éénzijdige kijk op het belang van 'groei' zullen moeten herzien...
Die bonte mix aan uitdagingen in het veld dat wij 'arbeidsmarkt' noemen, gaat het levensdomein 'werk' grondig transformeren de komende jaren; dat zal voor veel onzekerheid BOVENOP andere onzekerheden zorgen: iets waar we niet licht moeten overgaan, afgaande op wat ik vandaag al allemaal oppik als loopbaanbegeleider uit de verhalen van mijn klanten over hun emotioneel welzijn
Verbetersuggesties van een loopbaanbegeleider
Mijn verbetersuggesties hieronder ten aanzien van enkele grote pijnpunten, zijn het resultaat van 10 jaar intens luisteren naar loopbaanuitdagingen waar met name senior en theoretisch opgeleide mensen tegenaan lopen, aangevuld door eigen ervaringen als HR manager en organisatie-adviseur met verouderde arbeidswetgeving.
Hopelijk brengen mijn suggesties mensen die wél het mandaat hebben hier iets mee te doen op ideeën voor de toekomst.
1. leeftijdsdiscriminatie: pak het aan
Terwijl we wereldwijd beginnen te beseffen hoeveel we kunnen leren van 'wijzen' en 'indigeneous people', zijn we in Vlaanderen heel goed in het ontmenselijken van onze ouderen. Met termen als 'vergrijzing', of door hen tot 'kostenpost' te reduceren en hen te beschuldigen dat ze té zwaar wegen, op de toekomst van het sociale zekerheidssysteem bijvoorbeeld. Alsof dat een verrassing was, die veranderende leeftijdspiramide. En alsof een systeem door mensen bedacht niet zou kunnen omgedacht worden.
Misschien kunnen we 'de ouderen' zelf vragen om mee te bouwen aan een oplossing voor het sociale zekerheidssysteem, zij beschikken tenslotte over waardevolle ervaring en hebben nog wel solidariteit leren waarderen tijdens hun levensloop...
Maar nu weer over de arbeidsmarkt: het al lang bewezen dat meer diversiteit - ook op vlak van leeftijd - bijdraagt aan een betere samenleving- en werking.
Dat veel bedrijven diversiteit nog altijd niet omarmen, betekent dat we onze eigen schaduwkanten moeten erkennen: leeftijdsdiscriminatie IS een probleem, overal, maar zeker ook op de arbeidsmarkt. Zoals steeds weer blijkt uit wetenschappelijk onderzoek, kennen we de oorzaken, we kennen oplossingen, maar de mensen die WERKEN binnen recrutering in bedrijven én in HR-toeleveringsdiensten aan bedrijven - zoals interimarbeid - gaan gewoon mee in age-ism.
Wanneer die bedrijven dan ook nog aanklagen dat ze geen geschikt personeel meer vinden, terwijl ze een hele leeftijdscategorie negeren, wordt het echt aberrant. Want het is toch 'bijzonder paradoxaal' te noemen dat op een moment dat mensen tot 67 beroepsactief MOETEN blijven 'de arbeidsmarkt' diezelfde mensen straal negeert of uitspuwt vanaf het moment dat ze 45 zijn?
2. hou op met werk als plicht te positioneren
Al dat 'activeren' van Vlaanderen, vanuit 'werk als NORM beschouwen, kan zomaar 'werk als RECHT' ondermijnen zoals aangetoond door professor Anneleen Forrier van KULeuven.
En dat is geen gering risico omdat we op die manier de nadruk op gelijke kansen en individuele KEUZES - waarmee je intrinsiek gemotiveerd op één of andere manier bijdraagt aan een groter welzijn en welvaart van meer mensen - verschuift naar de nadruk op je burgerPLICHT en individuele verantwoordelijkheid.
Dat is niet langer 'elkaar aanvuren', maar 'elkaar opjutten'...
De stap naar: 'zodra jij niet bijdraagt op de manier die wij - als overheid en als medeburgers - gepast vinden, moet je ook niet meer op steun of solidariteit rekenen, want dan is het je eigen schuld' wordt dan klein. Zo'n retoriek sloop er voorbije jaren langzaam maar zeker in en die ondermijnt solidariteitsprincipes op subtiele wijze:
In het regeerakkoord van 2004-2009 luidde het nog dat "in een inclusief Vlaanderen van mensen op actieve leeftijd verwacht werd dat zij BINNEN HUN MOGELIJKHEDEN bijdroegen tot verbetering van het welzijn van alle Vlamingen, door het opnemen van betaalde arbeid, door het verrichten van sociaal nuttige onbetaalde arbeid, door te studeren of een opleiding te volgen."
______________
In het regeerakkoord 2019-2024 werd dat "we moeten elke Vlaming, ook zij die momenteel niet actief zijn op de arbeidsmarkt, overtuigen om zijn of haar loopbaan in eigen handen te nemen en die actief te gaan sturen .... We bieden ... via een aanklampend activeringsbeleid een loopbaanperspectief en een actieve begeleiding naar tewerkstelling."
______________
In de visie 2024-2029 lezen we: we kunnen het welzijn van alle Vlamingen alleen garanderen als we samen verder bouwen aan onze welvaart. Als we alle talenten, slimme koppen en handen inzetten voor ons gedeelde toekomstproject.
"Een gedeelde toekomst waarin iedereen gelijke kansen krijgt, maar ze ook zelf grijpt.
... Welvaart is een ploegsport. ...
Meer mensen aan het werk betekent niet alleen gezondere overheidsfinanciën, maar biedt vooral waardevolle en emanciperende kansen aan mensen. Werk zorgt ervoor dat mensen erbij horen, biedt hen bestaanszekerheid en laat hen toe een bijdrage te leveren aan de samenleving. (Beleidsnota Werk 2024-2029)"
In een maatschappij die mensen tot 'economisch middel om welvaart te creëren' reduceert, heb je ofwel het geluk dat je oud mag worden, waarna je alsnog gereduceerd wordt tot 'kostenpost' zodra je niet meer bijdraagt aan de welvaart en dus niet meer 'van nut' bent.
Ofwel heb je niet eens het geluk oud te mogen worden en houdt je leven 'gewoon' vroegtijdig op, zonder dat je er veel plezier aan 'beleefde'.
Gereduceerd worden tot kostenpost OF vroegtijdig overlijden: dat zijn geen van beide 'motiverende perspectieven'.
Geen wonder toch dat zo weinig mensen zich nog aangesproken voelen door de narratieven van vandaag over werk?
Zouden we elkaar niet beter aanvuren in plaats van opbranden, als we spreken, schrijven of denken over werk, zorg en arbeid?
3. Denk arbeid inclusief om
Stel dat we wél rekening houden met ALLE mensen om een toekomstvisie over arbeid of werk te ontwikkelen, ook met diegenen die tot nu toe NIET als gelijkwaardigen mee rond 'de tafel' zaten, zoals:
- de makers, ambachtslieden en vakmensen, de kunstenaars en de creatievelingen,
- de onbetaalde ouders, mantelzorgers, vrijwilligers + alle andere zorg- en dienstverleners die wél betaald worden - zij het te weinig - voor de zorg die ze bieden
- de zieken én 'de zoekenden die tot 'ziek' bestempeld werden', ook mensen die bewust weigeren om mee te gaan in de huidige ratrace en daar overtuigende argumenten voor hebben, zoals: 'we worden hier geen betere mensen door, we zien onze maatschappij letterlijk en figuurlijk verharden'
- alle mensen die om wat voor reden ook - discriminatie, gebrek aan papieren of netwerk, tegenslag, niet 'aan de bak' komen in de arbeidsmarkt, ook al zouden ze dat wél willen
- en last but not least, laten we 'de omgeving' waarin wij werken - de lucht, het water, de aarde, planten en dieren, kortom alle organismen waarvan wij interafhankelijk (*) zijn - eindelijk ook een stem geven, zodat we voorwaarden voor arbeid en zorg creëren waar meteen ALLE leven beter van wordt (*) dank aan Kees Klomp voor deze term
Dan zouden we zomaar tot een nieuwe, regeneratieve definitie van werk kunnen komen:
4. Arbeid én zorg als twee kanten van dezelfde medaille
Door werk te herdefiniëren, zou ZORG misschien eindelijk opnieuw de plek krijgen die ze verdient in onze levens, in een zichzelf en levensrespecterende samenleving.
En wie weet gaan we dan ook wat beter zorg dragen voor onszelf. En kunnen we afstappen van onze eenzijdige focus op het belang van 'harder werken', waardoor we onszelf én elkaar en de grondstoffen van onze Aarde aan sneltempo opbranden...
Want nooit eerder was het zo makkelijk om met minder moeite meer te realiseren
en toch blijven wij altijd maar meer uren 'presteren'...
Laten we ook die geforceerde 'gelukscultuur' loslaten: want we weten al lang dat 'gelukkige koeien' meer melk geven, maar we zijn in al dat efficiëntiestreven zo doorgeschoten, dat van 'gelukkige koeien' steeds minder sprake is. Resultaat: de meeste 'welzijnsinitiatieven op het werk' werken niet...
Daarom hebben we vandaag meer nodig dan 'symptoombestrijding', meer dan 'mensen oplappen tot ze weer meekunnen in een ziek systeem'
En wellicht hebben we ook andere samenwerkingsvormen nodig, als we ons werk - en onze tijd - écht willen reclaimen, zoals Kristel Maasen stelt. Elkaar aanvuren in plaats van opbranden lukt beter als we ook kritisch naar hiërarchische structuren durven kijken...
Het neoliberaal model is heus niet het enige economische model, er bestaan nog veel meer manieren om 'onze huishouding' in evenwicht te krijgen. Voor dergelijke shifts zijn echter fundamenteel andere verhalen én rolmodellen nodig - zoals coöperaties als Restory en Zebraha die tonen - die onze overtuigingen rond werk én zorg écht doen kantelen.
5. Kwaliteit van leven Is belangrijker dan financiering van leven
Door 'zorg' te integreren als een fundamenteel aspect van arbeid, zouden we zomaar andere oplossingen kunnen bedenken om de voordelen van ons huidig systeem van 'sociale zekerheid' te vrijwaren in de toekomst.
Door 'kwaliteit van leven' hoger in te schatten dan 'financiering van leven' bijvoorbeeld...
Door creatief - in plaats van reactief - op zoek te gaan naar manieren waarop we duurzaam en zorgzaam kunnen genieten van het wonder dat ons leven is - in plaats van ons er een weg doorheen te ploeteren - komen we wellicht ook tot betere onderzoeksvragen, zoals:
Wat hebben we nu te doen én te laten
om het WELZIJN van AL wat leeft
veilig te stellen voor de toekomst?
6. Regeneratief naar werk kijken
Regeneratie gaat nog een stap verder dan ‘streven naar duurzaamheid’. Het betekent niet langer ‘een neutrale’, maar wel bewust een POSITIEVE bijdrage leveren, door op holistische wijze een verschil te maken voor het geheel.
'Holistisch' betekent dat je ALLE levensaspecten - fysiek, emotioneel, mentaal, energetisch en spiritueel - als verbonden met elkaar beschouwt, als 'heel', als één. Dat impliceert dat een grondige verandering op het ene niveau, altijd impact heeft op de andere.
Contextueel bewust leven betekent dan weer dat je rekening houdt met de impact van jouw persoonlijke beslissingen op andere mensen in je leven en in de wereld én vice versa. Het besef dat alles relationeel met elkaar verbonden is dus.
Door holistisch, contextueel én regeneratief te denken, overstijg je dus bewust je eigenbelang vanuit een verlangen het algemene belang te dienen, omdat dat OOK jouw eigen leven ten goede komt
Niet onbelangrijk: je doet dit niet vanuit pleasegedrag, of een gebrek aan ruggengraat. Je doet het zonder je eigen behoeften te negeren of ondergeschikt te maken. Het gaat over 'gedeeld eigenbelang'.
Met andere woorden: je gaat voor win-win-winsituaties, waarin elke betrokkene beter wordt, in alle omstandigheden.
Vanuit een regeneratieve, contextuele en holistische blik op de wereld, maak je andere keuzes in het leven:
- In plaats van louter individualistisch naar de toekomst te kijken, stem je je denken en handelen af op grotere gehelen
- In plaats vanuit ‘afgescheidenheid’ of 'separatie' te leven – 'ieder voor zich', 'eten of gegeten worden', 'no pain, no glory', dat soort overtuigingen - streef je naar een leven in verbondenheid: connectie met jezelf én met alle ander leven, dus ook de planten, dieren, lucht, water, aarde
- Je doet dat niet omdat 'het moet' of omdat je daar een externe beloning voor krijgt, of omdat je bang bent voor het tegenovergestelde, maar omdat het intrinsiek goed voelt; als mens zijn wij immers 'sociale dieren': we kunnen simpelweg niet overleven zonder al het andere leven op onze planeet; we zijn dat 'vergeten' maar kunnen het ons 'her-inneren'
- In plaats van te denken vanuit schaarste – 'er is niet genoeg tijd, geld, aandacht, liefde, voedsel, vrede: vul maar in' – ga je dan leren kijken naar de overvloed die aanwezig is op onze planeet, en ook onze natuur typeert, op voorwaarde weliswaar dat we onze natuur opnieuw erkennen én respecteren én waken over gelijkwaardige verdeling van die overvloed
Zoals permacultuur een concrete vertaling is van op regeneratieve wijze aan landbouw doen, kan 'streven naar werkgenegenheid voor allen', een concrete vertaling worden van arbeid regeneratief omdenken ...
Resoneert dit?
Laat het mij weten. En kritische stemmen zijn uiteraard ook héél welkom.
PS: ken jij het herstelwoordenboek van de economie al?
Voel je vrij om mee te schrijven aan het herstelwoordenboek van de economie, een project van gewaardeerde fellow kantelaars én schrijvers Daphne De Wit, Ilse Criel en Geert Degrande.
